Problematisch middelengebruik en gokken

Verslaving wordt beschouwd als een chronische aandoening die wordt beïnvloed door veranderingen in de chemie van de hersenen. Wanneer de hersenen regelmatig worden blootgesteld aan een stof, sturen de zenuwen in de prefrontale cortex ten minste twee signalen uit. Deze omvatten dat de gebruiker de stof lekker vindt en dat ze de stof willen hebben. Mocht het Hans niet lukken om het drinken te onderbreken, dan geeft hij zichzelf de opdracht om de volgende dag alle strijkgoed weg te werken. Stoppen met roken kan erg moeilijk zijn, maar de juiste begeleiding en aanmoediging kan het verschil maken!

Levensreddende info over alcohol en drugs verslaving

• CGT helpt individuen deze negatieve patronen te identificeren en te veranderen, waardoor ze beter in staat zijn om gezonde keuzes te maken.
• Dit proces helpt niet alleen om het zelfbeeld te verbeteren, maar vermindert ook de drang om naar middelen te grijpen als een manier om met stress om te gaan.
• Een van de meest effectieve vormen van therapie bij het overwinnen van verslaving is cognitieve gedragstherapie (CGT).
• Therapie biedt een gestructureerde omgeving waarin individuen de onderliggende oorzaken van hun verslaving kunnen onderzoeken, copingmechanismen kunnen ontwikkelen en emotionele steun kunnen ontvangen.

Veranderen van gedachten wordt echter niet aangepakt volgens de principes van cognitieve therapie. Het gaat enkel om het formuleren van een helpende gedachte in het kader van het krijgen en houden van controle over het middelengebruik in situaties waarin een cliënt gewoon was te gebruiken. Middelengebruik is vaak zodanig geautomatiseerd dat er geen expliciete gedachte voorafgaat aan het gebruik. De helpende gedachte is een vorm van een zelfcontrolemaatregel, namelijk een stimulus-respons-interventie. Een gedachte is helpend indien de nieuw geformuleerde gedachte de gewenste gedragsverandering ondersteunt. Zoals aangegeven wordt met elke cliënt een functieanalyse van het middelengebruik opgesteld.

(2010) tonen aan dat CBT een effectieve behandeling voor verslavingen is, vooral alcohol en cocaïne, waarbij technieken zoals blootstellingstherapie en cognitieve herstructurering worden gebruikt. Het leert cliënten hun triggers voor middelengebruik te herkennen en ontwikkelt vaardigheden om terugval te voorkomen. Het aanleren van deze nieuwe vaardigheden stelt de persoon in staat om effectiever om te gaan met uitdagende situaties, en helpt hen om hun verslavingsgedrag te verminderen of te voorkomen. Het doel is om de persoon uiteindelijk in staat te stellen een gezondere, evenwichtige levensstijl te behouden zonder afhankelijkheid van drugs of alcohol. In conclusie, therapie speelt een onmisbare rol bij het overwinnen van verslaving. Het pad naar herstel is misschien niet gemakkelijk, maar met de juiste therapeutische ondersteuning is het zeker mogelijk.

Behandelingen bij VNN

Hans krijgt een individuele ambulante cognitief gedragstherapeutische behandeling voor problematisch alcoholgebruik aangeboden. Het intakegesprek wordt afgesloten met de opdracht om de komende week het alcoholgebruik te registreren. De laatste belangrijke verandering is dat de behandeling nu bestaat uit dertien zittingen in plaats van tien. Uit onderzoek blijkt dat cliënten die langer behandeld zijn betere resultaten behalen (Merkx et al., 2013). Het nieuwe protocol ligt nu wat betreft aantal zittingen in lijn met de huidige standaardbehandelingen voor andere stoornissen, zoals depressie en angststoornissen (Keijsers, van Minnen, & Hoogduin, 2011). Gokverslaving is een complex probleem dat diep geworteld is in de werking van het beloningssysteem van de hersenen.

In dit hoofdstuk komen componenten, varianten en voorwaarden van toepassen van cgt aan bod. Hoewel de kernprincipes van cognitieve gedragstherapie hetzelfde zijn voor verslavende middelen als voor gedragsverslaving, verschilt de aanpak per verslavingstype. Volgens Fava (2007) kan cognitieve gedragstherapie stress verminderen en copingvaardigheden verbeteren, wat mogelijk leidt tot verminderde psychofysiologische activatie en verbeterde copingvaardigheden.

Naast het identificeren van de oorzaken, richt therapie zich ook op het ontwikkelen van copingmechanismen. Verslaving is vaak een manier om met stress, angst of andere negatieve emoties om te gaan. Therapie leert alternatieve manieren om met deze gevoelens om te gaan, zoals mindfulness, ademhalingstechnieken en cognitieve herstructurering. Deze nieuwe vaardigheden helpen niet alleen om de onmiddellijke drang naar middelengebruik te verminderen, maar dragen ook bij aan een gezondere, meer gebalanceerde levensstijl op de lange termijn. Naast het werken aan gedachten, richt CGT zich ook op het veranderen van gedrag.

Het gedeelte cognitieve therapie richt zich op gedachten en gevoelens en gedragstherapie richt zich, zoals de naam al aangeeft, op het gedrag. De gedachten die je over een bepaalde situatie of gebeurtenis vormt, zorgen voor een bepaald gevoel en bepalen uiteindelijk ook hoe dit zich uit in gedrag. Binnen de cognitieve gedragstherapie kan onderscheid gemaakt worden in helpende en niet-helpende gedachten.

Het is een reis die begint met begrip en eindigt met hoop op een gezondere toekomst. Gedachten door een bepaalde situatie of over een bepaalde gebeurtenis vormen zich vaak automatisch. Niet helpende of irrationele gedachten zijn vaak negatieve gedachten die negatieve gevoelens en gedrag tot gevolg hebben. Deze willen we met cognitieve gedragstherapie in kaart brengen en vervangen door helpende- of rationele gedachten. Dat zijn de gezonde en positieve gedachten waar we naartoe willen werken die positieve gevoelens en gedrag oproepen. CGT bij problematisch middelengebruik of gokken kan individueel aangeboden worden of in een groep.

Waar kun je hulp krijgen bij gokverslaving in Nederland?

• Een mogelijke verklaring is dat er geen verband is tussen een bepaalde stimulus en gebruik van een middel.
• Verslaving wordt vaak in stand gehouden door een gebrek aan effectieve manieren om met stress en emoties om te gaan.
• Uit onderzoek blijkt dat juist een toename van uitspraken die gaan over veranderen (verandertaal) en een afname van uitspraken die gaan over niet veranderen (behoudtaal) gedragsverandering voorspellen (Miller & Rollnick, 2013).
• Het verbetert de controle over moeilijke emoties en bevordert gezondere manieren om met triggers om te gaan.
• Elk van deze elementen stimuleert de persoon om hun gedrag te veranderen, vooral die gedragingen die de belangrijkste bijdragers waren aan hun drugs- en alcoholgebruik.

Cognitieve gedragstherapie is een van de meest effectieve behandelmethoden voor gokverslaving. Deze therapie helpt bij het herkennen en veranderen van negatieve denkpatronen en gedragingen die leiden tot gokken. Door middel van gestructureerde sessies leert de gokker hoe hij of zij op een andere manier met spanningen en verleidingen om kan gaan. De therapeut zal helpen bij het identificeren van specifieke situaties waarin het nieuwe gedrag kan worden toegepast en zal ondersteuning bieden bij het implementeren ervan. Dit kan betekenen dat de persoon nieuwe coping-strategieën toepast in stressvolle situaties, zichzelf positief beloont voor gezonde keuzes, of betere communicatieve vaardigheden ontwikkelt om met anderen om te gaan.

Evenzo kan een omgeving waarin gokken wordt aangemoedigd of als normaal wordt beschouwd, de kans op het ontwikkelen van een verslaving vergroten. In het licht van deze inzichten is het duidelijk dat het aanpakken van gokverslaving een holistische benadering vereist. Door zowel de neurologische als de psychologische aspecten van de verslaving te begrijpen, kunnen we effectievere strategieën ontwikkelen om individuen te helpen hun leven weer op de rails te krijgen. Het is een uitdaging, maar met de juiste kennis en middelen is herstel mogelijk.

ADHD, Drank en Drugs Gaan Niet Samen

Indien deze ontbreekt, is een motivatieverhogende interventie eerst geïndiceerd (Schippers et al., 2014). Cognitieve gedragstherapie bij problematisch middelengebruik bestaat uit verschillende interventies met als doel de gewoonte om middelen te gebruiken te veranderen. De interventies richten zich op het aanleren van andere, niet aan het middelengebruik gerelateerde gedragspatronen. Daarnaast is het belangrijk om te overwegen hoe externe factoren, zoals stress en sociale omgeving, de werking van het beloningssysteem kunnen beïnvloeden. Stress kan bijvoorbeeld leiden tot een verhoogde behoefte aan beloning, waardoor iemand eerder geneigd is om te gokken als een manier om met negatieve emoties om te gaan.

Om te begrijpen hoe gokverslaving ontstaat, is het essentieel om eerst te kijken naar hoe dit beloningssysteem functioneert. Wanneer we iets doen dat ons een goed gevoel geeft, zoals eten of sporten, wordt dit systeem geactiveerd en komt de neurotransmitter dopamine vrij. Deze chemische stof speelt een cruciale rol in het creëren van een gevoel van voldoening en geluk. CGT kan op zichzelf effectief zijn, maar het kan ook worden gebruikt als onderdeel van een uitgebreider behandelplan. In veel gevallen wordt CGT gecombineerd met andere behandelingen, zoals medicatie, groepstherapie of ondersteunende counseling, om een holistische aanpak te bieden die gericht is op het herstel van een verslaving of eetstoornis. Hieronder vind je een aantal gratis te downloaden formulieren dieik heb getekend ter visuele ondersteuning van cognitieve gedragstherapie bij (problematisch) middelengebruik, ook wel verslaving.

In een context waarin hij normaal zou gaan drinken, doet hij nu dus iets anders, zodat van een stimulus-respons-interventie kan worden gesproken. Uitgangspunt van deze behandeling is dat er tijdens de intake overeenstemming is bereikt over het doel van de behandeling, namelijk verandering van middelengebruik. Zowel stoppen met gebruik (abstinentie) als minder (gecontroleerd) gebruik kunnen doelstellingen zijn (van Amsterdam & van den Brink, 2014). Het opstellen van zelfcontrolemaatregelen, het inventariseren van risicosituaties voor gebruik, en het leren omgaan met trek en sociale druk zijn vaste thema’s in de behandeling.

Het inspirerende aan CGT is dat het mensen in staat stelt om actieve deelnemers te worden in hun eigen herstelproces. In plaats van passief te wachten op verandering, leren ze hoe ze zelf de nodige stappen kunnen zetten om hun leven te verbeteren. Dit gevoel van empowerment kan een krachtige motivator zijn en kan het verschil maken tussen succes en falen in het overwinnen van een verslaving. Bij de meeste verslavingszorg instellingen in Nederland wordt cognitieve gedragstherapie aangeboden en vormt CGT een belangrijk onderdeel van de behandeling. Wij adviseren om door middel van een doorverwijzing van je huisarts in contact te komen met professionele verslavingszorg. Je kunt dan gebruik maken van de Vergoeding Geestelijke Gezondheidszorg vanuit je zorgverzekering.

De positieve consequenties van gebruik worden dus niet besproken in het kader van het verhogen van de motivatie maar in het kader van het leren kennen van de onderhoudende factoren. Het nieuwe protocol verschilt op een aantal belangrijke punten met eerder beschreven protocollen over verandering van middelengebruik (de Wildt, 2000, 2001; de Wildt, Merkx, & Korrelboom, 2009; Merkx & van Broekhoven, 2003). Het eerste belangrijke verschil is dat de bekende voor- en nadelenbalans een andere vorm heeft gekregen. Doel van de voor- en nadelenbalans is om de ambivalentie ten aanzien van verandering in kaart te brengen en te beïnvloeden richting verandering. In de oude vorm werden bij de cliënt zowel uitspraken ontlokt die gingen over veranderen als uitspraken die gingen over niet veranderen. Uit onderzoek blijkt dat juist een toename van uitspraken die gaan over veranderen (verandertaal) en een afname van uitspraken die gaan over niet veranderen (behoudtaal) gedragsverandering voorspellen (Miller & Rollnick, 2013).

Negatieve gevolgen van alcohol zijn allerlei klachten, waarbij Hans de achterdocht, het slechte slapen en de maag/darmproblemen als grootste nadeel ziet (+S-). In de FA uit figuur 1 kan dit worden beschouwd als een benadrukken van de feitelijke negatieve consequenties van problematisch alcoholgebruik. CGT kan nuttig zijn voor veel mensen met een verslaving of eetstoornis, maar het is belangrijk om individuele behoeften en omstandigheden in overweging te nemen. Een professionele beoordeling door een getrainde therapeut kan helpen bepalen of CGT de juiste benadering is en hoe het kan worden afgestemd op specifieke behoeften. Deel A (inleiding) geeft de wetenschappelijke onderbouwing van de cognitieve gedragstherapie (cgt) bij verslaving.

Over de therapeut

Voor iedereen die werkzaam is in de verslavingszorg zouden deze technieken in de gereedschapskist moeten zitten. Ook voor hulpverleners die patiënten behandelen primair voor een andere psychiatrische stoornis, maar die ook kampen met verslavingsproblemen, is dit een handboek een aanrader. DoelDit onderzoek heeft als eerste doel effectiviteit van CGT voor gokproblematiek te onderzoeken. Het tweede doel is om de behoefte van cliënten ten aanzien van hun behandeling in kaart te brengen, waarbij onder andere de behoefte aan een cognitieve bias module onderzocht zal worden. Cognitieve gedragstherapie verschilt van andere behandelmethodes door zijn focus op het veranderen van denkpatronen. CBT is specifiek en doelgericht, met duidelijke doelstellingen en meetbare resultaten.

Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat iemand leert om zichzelf te zien als capabel en waardig, in plaats van als mislukt of hopeloos. Daarnaast wordt een rubriek opgenomen met de feitelijke nadelige consequenties van het problematisch gebruik (zie figuur 1). Herhaald middelengebruik zorgt voor een toename in gevoeligheid voor de belonende effecten van een middel in de hersenstructuren die belangrijk zijn voor het ervaren van beloning, zoals de nucleus accumbens. Door klassieke conditionering worden stimuli die gerelateerd zijn aan middelengebruik zelf aantrekkelijk, omdat deze stimuli de gesensitiseerde belonende waarde van middelen voorspellen. De CS voorspelt de belonende effecten van het middel en wordt dus een aantrekkelijke stimulus voor de gebruiker.

De psychische klachten, gemonitord met de DASS21, laten een reductie zien van ernstig naar matig, wat voor Hans heel bekrachtigend is. Het blijkt echter dat het hem niet lukt om gedurende de werkweek niet te drinken en dat hij op drinkdagen het aantal eenheden niet kan beperken tot vier. Hoge risicosituaties, die gedurende de week tot alcoholgebruik leiden, zijn gerelateerd aan ‘thuiskomen’, in combinatie met ‘succes’, ‘beloning verdiend’ of ‘de dagelijkse beslommeringen met niemand kunnen delen’. Hij belt na thuiskomst iemand met wie hij zich verbonden voelt (zijn partner, zijn zus of beste vriend) om kort zijn werkdag door te nemen.

Een mogelijke verklaring is dat er geen verband is tussen een bepaalde stimulus en gebruik van een middel. Ook van belang is dat subjectief ervaren trek niet altijd een voorspeller is van gebruik (de Wildt et al., 2010; Ooteman et al., 2006). Het niet ervaren van trek kan niet verklaard worden door het abusievelijk gemaakte onderscheid tussen geestelijke verslaving en lichamelijke verslaving. Als extra hulpmiddel bij het in kaart brengen van de risicofactoren voor gebruik vult de cliënt een vragenlijst in over alle mogelijke risicosituaties. Deze vragenlijst vraagt per risicosituatie naar Neosurf de mate van verleiding tot gebruik die de situatie voor de cliënt met zich meebrengt en de mate waarin de cliënt zichzelf in staat acht om deze verleiding te weerstaan.

Een geopende fles wijn gaat dezelfde dag nog leeg, ongeacht het tijdstip waarop hij begint te drinken. In feite bieden deze generieke analyseschema’s onder andere handvatten voor de nadere invulling van motivatieverhogende stappen of zelfcontrolemaatregelen. Je leert weer hoe je op een gezonde manier je dag indeelt en wat je in je vrije tijd kunt doen. Je krijgt voorlichting over alcohol- en drugsgebruik en over verslaving. Naast de groepsbijeenkomsten heb je ook 1-op-1 gesprekken met je behandelaar.

Terwijl we dieper ingaan op dit onderwerp, is het cruciaal om te erkennen dat niet iedereen die gokt verslaafd raakt. Dit komt doordat individuele verschillen in hersenstructuren en genetica een rol spelen in hoe gevoelig iemand is voor verslaving. Sommige mensen hebben van nature een minder actief beloningssysteem, waardoor ze meer stimulatie nodig hebben om hetzelfde niveau van plezier te ervaren als anderen. Dit kan hen vatbaarder maken voor verslavend gedrag, omdat ze voortdurend op zoek zijn naar manieren om hun dopaminegehalte te verhogen. Cognitieve Gedragstherapie (CGT) is een vorm van therapie die veel gebruikt wordt in de geestelijke gezondheidszorg.

Dit protocol is geschreven in opdracht van Resultaten Scoren, het Nederlandse kenniscentrum verslavingszorg. Het is gebaseerd op eerdere protocollen, de zogenaamde ‘Leefstijltrainingen’ of andere protocollen, aangevuld met nieuwe kennis en inzichten als vervanging voor de genoemde protocollen. Het protocol wordt aan de hand van een casus verduidelijkt en vanuit een (leer)theoretisch perspectief wordt vervolgens gereflecteerd op de behandeling.

Als zodanig richt deze therapievorm zich op het identificeren en aanpakken van negatieve of disfunctionele gedachten die kunnen bijdragen aan psychische problemen. CGT stelt individuen in staat om hun denkpatronen te begrijpen en te veranderen, waardoor ze beter kunnen omgaan met stress, angst, depressie en andere psychische aandoeningen. Het is een oplossingsgerichte benadering die veelal gebruikt wordt in combinatie met andere therapeutische technieken en strategieën, en wordt ondersteund door een aanzienlijke hoeveelheid empirisch bewijs voor zijn effectiviteit. Terwijl we deze factoren in overweging nemen, is het inspirerend om te zien hoe wetenschappelijk onderzoek ons helpt om gokverslaving beter te begrijpen en te behandelen. Door inzicht te krijgen in de werking van het beloningssysteem, kunnen onderzoekers effectievere behandelingen ontwikkelen die gericht zijn op het herstellen van de balans in de hersenen. Dit kan variëren van medicamenteuze therapieën die de dopamineproductie reguleren tot gedragsinterventies die individuen helpen om gezondere manieren te vinden om beloning en voldoening te ervaren.

Verslaving wordt vaak in stand gehouden door een gebrek aan effectieve manieren om met stress en emoties om te gaan. CGT helpt cliënten om nieuwe, gezonde manieren te vinden om met deze uitdagingen om te gaan. Dit kan variëren van het leren van ontspanningstechnieken tot het ontwikkelen van probleemoplossende vaardigheden. Door deze nieuwe strategieën te oefenen, kunnen individuen hun veerkracht vergroten en hun afhankelijkheid van verslavende middelen verminderen. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is gebaseerd op het idee dat onze gedachten, gevoelens en gedragingen met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden.

Er zijn 1-op-1 gesprekken met je behandelaar om je verslaving aan te pakken. Je krijgt inzicht in de momenten waarop je alcohol of drugs gebruikte en wat je anders kunt doen. Je gaat aan de slag met negatieve gedachten die er voor zorgen dat je weer gaat gebruiken. Als het nodig is leer je weer hoe je op een gezonde manier je dag indeelt en wat je in je vrije tijd kunt doen. Gokverslaving, ook wel bekend als pathologisch gokken, is een serieus probleem dat niet alleen de gokker zelf raakt, maar ook familie, vrienden en collega’s. Mensen met een gokverslaving ervaren vaak financiële problemen, relatieproblemen en mentale klachten zoals stress, angst en depressie.